Ze zijn in Winterswijk geboren of in een dorp in het oosten van Europa, ze komen uit Dinxperlo of Raesfeld, of uit Schmallenberg in het Sauerland. Ze zijn veehandelaar, textielfabrikant, op de vlucht of op zoek naar een huwelijkspartner.
Waar ze ook vandaan komen en wat hun bezigheid ook is: het zijn in de eerste plaats Winterswijkers. Hun levensverhaal wordt verteld op zondag 15 september Open Monumentendag in en rond de synagoge aan de Spoorstraat in Winterswijk.
Het thema van de Open Monumentendag 2024 is ‘Routes, netwerken en verbindingen’, met als slogan: Onderweg! De Stichting Winterswijkse Synagoge gebruikt dit thema om beeldend te vertellen over de levensreis van joodse inwoners van het dorp aan het eind van de 19e en het begin van de 20ste eeuw. Zes vertellers staan op verschillende momenten in en rond de synagoge om daar kort, maximaal een kwartier, die levensverhalen toe te lichten.
Net als van de andere dorpelingen houden die levens niet op bij de grens van de gemeente of de streek. Een enkeling komt van heel ver weg. Izaak Sabolefski bijvoorbeeld komt uit Wilna, dat we nu kennen als de Litouwse hoofdstad Vilnius. Hij kwam in 1869 naar Winterswijk – op de begraafplaats naast de synagoge herinnert een grafsteen aan zijn leven, dat in 1822 was begonnen. In de 19e eeuw kreeg de joodse gemeenschap van Winterswijk wel vaker godsdienstleraren uit het oosten van Europa. Het is een voorbeeld van de vaak lange wegen die joodse Winterswijkers in hun leven hebben afgelegd.
Het synagogecomplex aan de Spoorstraat is Open Monumentendag zondag 15 september geopend van 13 tot 17 uur en voor iedereen (gratis) toegankelijk. Naast de synagoge is ook het mikwe te bezoeken, het rituele badhuis. De vertellers zijn op verschillende plaatsen actief – het schema met daarop alle onderwerpen, de precieze plek en de tijdstippen worden vermeld bij de ingang van de synagoge. De verhalen worden beneden en boven in de synagoge verteld, maar ook op de begraafplaats en in het voormalige klaslokaal naast de synagoge.
Een bijzondere wandeling naar het Korenburgerveen
Met een verbouwing van het interieur is er gelukkig wel gelegenheid om buiten het joodse verhaal van Winterswijk te vertellen. Astrid Dekkers onderzoekt het verhaal van de mensen, die in augustus 1942 in het veengebied zijn ondergedoken. Een groot deel van hen bestond uit geboren en getogen Winterswijkers. Onder druk gezet door razzia’s en de oproepen voor Westerbork vonden twintig volwassenen en vijf kinderen een schuilplek in het veen. Helaas bleek deze plek toch niet veilig.
Tijdens deze wandeling vertelt Astrid Dekkers het verhaal van deze groep onderduikers. De wandeling is op 22 september om 14 uur wandeling en start bij Gastgalerij Ankomm’n, Mentinkweg 5, Winterswijk. De wandeling van ongeveer 1,5 uur voert over bospaden naar het veen en het monument aan de Korenburgerveenweg. De wandeling gaat niet het veen in, dus laarzen zijn niet nodig. Deelname na aanmelding via info@synagogewinterswijk.nl. Deelname kost €5 per persoon, ter plekke contant te voldoen.
De synagoge gaat na september enkele maanden dicht
Twee jaar geleden wezen de steigers aan de buitenkant al op een flinke opknapbeurt. Dit najaar krijgt die een vervolg, maar nu gaat het om de binnenkant. Wat we allemaal precies gaan doen leggen we in een volgende nieuwsbrief nog veel uitgebreider uit. Die opknapbeurt aan de binnenkant is zo uitgebreid dat de synagoge noodgedwongen enkele maanden lang voor het publiek gesloten zal zijn. Open Monumentendag op zondag 15 september is voorlopig de laatste publieksactiviteit. Met een bouwtijd van enkele maanden rekenen we erop dat de synagoge aan de Spoorstraat begin 2025 weer voor activiteiten gebruikt kan
Tot de Tweede Wereldoorlog was Joods Winterswijk geconcentreerd in de directe omgeving van de synagoge. De meeste Joodse Winterswijkers woonden in de Spoorstraat, Molenstraat, Goudvinkenstraat en Stationsstraat. Het rijke Joodse leven is het onderwerp van een stadswandeling. We komen we langs verschillende adressen, waar telkens wordt stilgestaan bij het verhaal van de voormalige bewoners.
Deze wandelingen worden gehouden op de woensdagen 16, 23 en 30 oktober. De kosten zijn € 5 per persoon. De wandeling start om 14 uur bij de synagoge aan de Spoorstraat. Aanmelden alleen via info@synagogewinterswijk.nl
Begraafplaats
Na de sluiting in 1880 van de begraafplaats aan de Spoorstraat, werd een tweede Joodse begraafplaats in gebruik genomen: aan de Misterweg, naast de watertoren. Deze begraafplaats is nog altijd in gebruik als laatste en eeuwige rustplaats. Het monumentale metaheerhuisje is de afgelopen jaren grondig gerestaureerd. Tijdens deze excursie wordt verteld over de Joodse begrafenisrituelen. De excursies zijn op de zondagen 13, 20, 27 oktober. De start is om 11 uur bij de poort van de begraafplaats aan de Misterweg 144. Aanmelden alleen via info@synagogewinterswijk.nl. Een gift wordt op prijs gesteld.
Hoofdbedekking voor de mannelijke bezoekers is aanwezig, maar een eigen pet of hoed is ook toegestaan.